ธรรมบทปริทัศน์ ภาค 5-8

พระมหาชนะ ธมฺมธโช ป.ธ. 9
ภาค 5
1. กริยาปธานนัย มี 4 ตัว (หรือ 6 ตัว) ดังนี้ วฑฺเฒตฺวา (กุกฺกุฏ : 5/27),
อาทาย (ตโยชน : 5/39), อาคนฺตฺวา, ... [สา เทวตา] (โกณฺฑธาน : 5/48 * ถ้าไม่มีเนื้อ
ความในวงเล็บ ไม่จัดเป็นกิริยาปธานนัย), วตฺวา (โกณฺฑธาน : 5/50), เปเสตฺวา (อุโบสถ :
5/54), จินฺเตตฺวา [อถ นํ] (สุขสามเณร : 5/82 * ถ้าไม่มีเนื้อความในวงเล็บ ไม่จัดเป็น
กิริยาปธานนัย)
2. ชิตํ เม (จูเฬกสาฏก : 5/2) เป็นภาววาจก ยกเว้นประโยค กึ กิร เตน ชิตํ
(หน้าเดียวกัน) เป็นกัมมวาจก นักศึกษาพึงดูเปรียบเทียบ พหูหิ ชิโต (สามาวตี : 2/18)
อ. เรา เป็นผู้อันเด็ก ท. มากชนะแล้ว ย่อมเป็น
3. วิกติกัมมและสัมภาวนะ มีกฎว่า
3.1 ในประโยคกัตตุวาจกและเหตุกัตตุวาจก จะประกอบเป็นทุติยาวิภัตติ
เช่น (อหํ) ติกฺขตฺตุํ สรณํ คโต (โพธิราช : 6/3) อ. เรา เป็นผู้ถึงแล้ว
(ซึ่งพระพุทธเจ้า) ว่าเป็นที่พึ่ง สิ้นสามครั้ง ย่อมเป็น
3.2 ในประโยคกัมมวาจกและเหตุกัมมวาจก จะประกอบเป็นปฐมาวิภัตติ
เช่น ปาณาติปาตกมฺมสฺส โว ภนฺเต อการโก กโต (กุกฺกุฏ : 5/25
ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ อ. นายพรานชื่อว่ากุกกุฏมิต อันพระองค์ กระ
ทำแล้ว ให้เป็นผู้ไม่กระทำ ซึ่งกรรมคือปาณาติบาต หรือ ? และใน
ประโยคว่า อฏฺฐีนํ นครํ กตํ มํสโลหิตเลปนํ (คาถารูปนนฺทา : 5/
106) อ. สรีระนี้ (อิทํ สรีรํ) อันกรรม (กมฺเมน) กระทำแล้ว ให้เป็น
พระนคร แห่งกระดูก ท. อันฉาบทาด้วยเนื้อและเลือด
4. ประโยคความรัก (สัมพันธ์เรียกว่า สรูป โดยการจำแนก)
ปุพฺเพว สนฺนิวาเสน ปจฺจุปฺปนฺนหิเตน วา
เอวนฺตํ ชายเต เปมํ อุปฺปลํ ว ยโถทเกติ
(กุกฺกุฏ : 5/28)